Στις 15 Οκτωβρίου 1944 ολοκληρώνεται η τριήμερη μάχη της Νάξου και απελευθερώνεται το νησί από τους Γερμανούς – Η θυσία του 19χρονου Γιώργου Βαλληνδρά που βρήκε το θάνατο στο αντέρισμα του Γυμνασίου μία ημέρα νωρίτερα – Τι έχει γράψει σχετικά ο Νίκος Λεβογιάννης
Συμπληρώνονται φέτος 72 χρόνια από την απελευθέρωση της Ελλάδας από τους Ναζί βάζοντας τέλος σε μία σκληρή και απάνθρωπη κατοχή που άφησε τα σημάδια της για δεκαετίες στην χώρα. Και στη Νάξο δόθηκε επίσης μάχη. Μάχη που κράτησε τρεις ημέρες και είχε αίσιο τέλος (τη σύλληψη των 69 γερμανών που μεταφέρθηκαν την επόμενη ημέρα στη Χίο) για τους Ναξιώτες έστω και εάν ποτίστηκε το χώμα του νησιού από αίμα. Τρεις άνδρες, δύο Έλληνες (Γιώργος Βαλληνδράς φοιτητής, Νίκος Μπινίκος, λοχίας διαβιβάσεων) και ένας γερμανός έχασαν τη ζωή τους. Μάλιστα ο ένας από τους δύο Έλληνες ήταν Ναξιώτης. Μόλις 19 ετών. Ο Γιώργος Βαλληνδράς του Λεωνίδα. Ένα παλικάρι (γεννημένο στις 24 Μαρτίου 1925 στο Χαλκί) που αποφοίτησε από το Γυμνάσιο Νάξου με άριστα, γράφτηκε στην Ανωτάτη Εμπορική Σχολή αλλά επέστρεψε στο νησί λόγω της κατοχής διακόπτοντας τις σπουδές του… Με την βοήθεια του Νίκου Λεβογιάννη (από ομιλία του στο Χαλκί στις 4 Αυγούστου του 2009) γινόμαστε μάρτυρες του απαράμιλλου θάρρους που είχε δείξει εκείνο το παλικάρι από το Χαλκί που έμελλε να θυσιάσει τη ζωή του στις 14 Οκτωβρίου του 1944, μία ημέρα πριν από την λήξη της μάχης και την απελεύθερωση του νησιού…
Αγγελιοφόρος
Όπως πληροφορούμαστε ήταν από τους πρώτους που εντάχθηκαν στη νεοσύστατη αντιστασιακή οργάνωση (Στρατιωτικό τμήμα Νάξου) υπό τον ταγματάρχη πεζικού Γεώργιο Ιω. Δέτση και ο ρόλος του ήταν άκρως σημαντικός. «πρόσφερε τις υπηρεσίες του κυρίως ως αγγελιαφόρος του Ταγματάρχη Δέτση, μεταφέροντας μηνύματα και πληροφορίες από το Χαλκί στα χωριά και το αντίθετο, ακούραστος, μαχητικός, ατρόμητος, τρέχει όπου τον στέλνει το καθήκον της Αντίστασης». Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν είχε άμεση εμπλοκή και στα ένοπλα επεισόδια που έγιναν στη διάρκεια της κατοχής στη Νάξο. Στη πρώτη πραγματική μάχη που έγινε στις 25 Μαΐου 1944 ο 19χρονος Βαλληνδράς είχε βοηθήσει αποτελεσματικά 16 βρετανούς κομμάντος στην επίθεση που είχαν κάνει στο κτήριο της γερμανικής διοίκησης κοντά στο Γυμνάσιο της Χώρας. Οι βρετανοί είχαν έρθει στη Νάξο από τις 17 Μαΐου με υποβρύχιο και αποβίβαση σε ερημική παραλία. Με σταθμούς σε Φιλώτι, Χαλκί και Κάτω Ποταμιά έφτασαν στις 22 Μαΐου σε απόσταση αναπνοής με την επίθεση να ορίζεται τα μεσάνυχτα της 23ης Μαΐου 1944. Σύμφωνα με τον κ. Λεβογιάννη «Οι Γερμανοί αιφνιδιάστηκαν, αλλά αντέδρασαν άμεσα και ξέσπασε μια σκληρή μάχη, με ρίψη χειροβομβίδων και πυκνό πυρ από τη ταράτσα του κτιρίου όπου οι Γερμανοί είχαν τοποθετήσει δύο πολυβόλα. Η επιχείρηση κράτησε 2 ώρες και ολόκληρη η πόλη κι η γύρω περιοχή δονούταν από τους κρότους των πολυβόλων και τις εκρήξεις των χειροβομβίδων. Οι Γερμανοί από το φυλάκιο στο Μαρμαροκοπιό ( Άης Γιάννης Απεράθου) αντιλήφθηκαν τη μάχη και άρχισαν να ρίχνουν φωτοβολίδες για να ειδοποιηθούν οι φρουρές τους τα γύρω νησιά , κυρίως στην Πάρο και να σπεύσουν προς βοήθεια. Σκοτώθηκαν αρκετοί Γερμανοί στρατιώτες και άλλοι τραυματίστηκαν, ενώ καταστράφηκε το ένα πολυβόλο της ταράτσας. Οι κομάντος αφού κατέστρεψαν δύο γερμανικές μοτοσικλέτες και ένα αυτοκίνητο αποχώρησαν γιατί σύντομα θα έφθαναν οι γερμανικές ενισχύσεις. Οι Γερμανοί βγήκαν στους δρόμους της πόλης σ’ έξαλλη κατάσταση και όλη τη νύχτα έριχναν χειροβομβίδες και όλμους . Σκοτώθηκε μια ηλικιωμένη γυναίκα και τραυματίστηκαν 2 παιδιά, ενώ οι κάτοικοι έφυγαν στα γύρω βουνά φοβούμενοι αντίποινα των Γερμανών».
Συλλήψεις
Οι Γερμανοί όπως ήταν λογικό προχώρησαν σε αντίποινα. Γρήγορα έμαθαν ότι σημείο εφόρμησης ήταν η Κάτω Ποταμιά, αλλά δεν πρόλαβαν τους Άγγλους οι οποίοι αναχώρησαν την επόμενη ημέρα και πάλι με υποβρύχιο από τη Νάξο έχοντας δύο ελαφρά τραυματίες. Οι Γερμανοί μετά από έλεγχο στο χωριό ανακοίνωσαν ότι θα εκτελέσουν 10 άντρες και θα κάψουν τα σπίτια. Μετά από «διαπραγμάτευση» τελικά πήραν πέντε, τους Εμμ. Μ. Γιαμπουρά (πρόεδρο), τον Ιω. Δράγαζη (δάσκαλο) και τους Ιω. Πετρόκολο, Νικ. και Γεώρ. Ραβδά, τους μετέφεραν στη Χώρα, τους παρέταξαν μπροστά στο Ηρώο αλλά τελικά δεν τους εκτέλεσαν… Παράλληλα πήραν πέντε κάτοικους από την Απείρανθο (τους Γ. Ζευγώλη, Α. Κατσουρό, Φλ. Μπάκαλο, Ν. Πρωτονοτάριος, και Γ. Α. Φραγκίσκο) τους οποίους και μετέφεραν στην Πάρο όπου μετά από βασανιστήρια, εικονικές εκτελέσεις τους άφησαν ελεύθερους καθώς δεν έμαθαν τίποτα…
Αποστολή
Η δεύτερη εμπλοκή του Γιώργου Βαλληνδρά ήταν και η μοιραία. Στις 12 Οκτωβρίου μετέφερε τα νέα της απελευθέρωσης της Αθήνας από το Χαλκί στην Απείρανθο μαζί με μήνυμα της οργάνωσης ΣΤΝ για την επίθεση στη Χώρα την επόμενη το πρωί. Όπως ανέφερε ο κ. Λεβογιάννης στην σχετική ομιλία του « Επέστρεψε στο Χαλκί αργά τα μεσάνυχτα, αλλά δεν έμεινε και πάλι ήσυχος, ακολούθησε τους ένοπλους άνδρες που ξεκινούσαν για να πάρουν μέρος στην πολιορκία των Γερμανών στο Κάστρο της Χώρας. Μπορούσε αυτός να λείψει από τη μάχη-γιορτή της λευτεριάς του τόπου; Μπορούσε να είναι απών από εκείνη τη σημαντική για την πατρίδα στιγμή; Ασφαλώς όχι και κανένας δεν μπορούσε να τον σταματήσει . Βρέθηκε λοιπόν κι αυτός εκεί στα περίχωρα της πόλης, γύρω απ’ το Κάστρο , στα σημεία που είχαν ακροβολιστεί οι ιερολοχίτες και οι αντάρτες. Άοπλος ασκεπής χωρίς να παίρνει στοιχειώδη μέτρα προστασίας , έτρεχε στα αντερίσματα αψηφώντας τις σφαίρες που σφύριζαν γύρω του. Έτσι ενώ βρισκόταν στο αντέρισμα του Γυμνασίου , όρθιος κι ακάλυπτος, χτυπήθηκε από μια εκρηκτική σφαίρα στη κοιλιά και τραυματίστηκε θανάσιμα. και παρά τις προσπάθειες των γιατρών , ο περήφανος αυτός νέος ξεψύχησε στην αγκαλιά του πατέρα του το πρωί της 14ης Οκτωβρίου 1944.
Αριστείο
Όπως ήταν λογικό, ο θάνατός του επισκίασε κάθε άλλη εκδήλωση για την απελευθέρωση του νησιού από τους Ναζί. Μάλιστα όπως αναφέρεται την ημέρα της κηδείας του ο λαός του νησιού τίμησε το αδικοχαμένο παλικάρι. Και δύο ημέρες αργότερα, στις 17 Οκτωβρίου πραγματοποιήθηκε μνημόσυνο στο Χαλκί στη μνήμη του με την παρουσία του τμήματος των Ιερολοχιτών και των αντάρτικων ομάδων λίγο πριν αυτοί αποχωρήσουν για τη Μήλο και τη συνέχεια της μάχης για την ολική απελευθέρωση της Χώρας από τους Ναζί… Ο αρχηγός της οργάνωσης ΣΤΝ ταγματάρχης Γ. Δέτσης θα γράψει για τον Γ. Βαλληνδρά: «Υπήρξε εκ των πρώτων πυρήνων της Οργανώσεως. Ανέπτυξε εξαιρετικήν δραστηριότητα εις την ενεύρεσιν όπλων δια τον εξοπλισμόν της οργανώσεως. Έλαβε μέρος εις το εναντίον των Γερμανών νυχτερινόν εγχείρημα 17 – 24/5/1944, ως επίσης εις την τελικήν εναντίων των Γερμανών μάχην 12 – 14/10/1944, διακριθείς διά τον ηρωισμόν και αυτοθυσίαν του, όπου και έπεσε την 14/10/1944, μαχόμενος ηρωικώς. Προτείνεται διά την απονομήν του Αριστείου Ανδρείας». Οπερ και εγένετο. Πρέπει να σημειώσουμε ότι στο Γυμνάσιο της Χώρας Νάξου υπάρχει αναμνηστική πλάκα που φέρει το όνομά του ενώ στις 9 Αυγούστου 2009, ο δρόμος μπροστά στο σπίτι που έζησε ο Γιώργος Βαλληνδράς στο Χαλκί, πήρε το όνομά του, και έγιναν τα αποκαλυπτήρια της μαρμάρινης επιγραφής.
Ήρωας
Τέλος, πρέπει να σημειώσουμε ότι για τον Νάξιο ήρωα Γιώργο Βαλληνδρά έχουν γράψει και αφιερώσει ποιήματα οι Ιάκωβος Εμ. Ψαρράς, ο Ιωάννης Αντ. Χουζούρης, ο Λιάκος Τζαννετής, ο Μάνος Χωριανόπουλος, η Ελένη Γιαμούρη, η Ειρήνη Μαστοροπούλου, η Ειρήνη Γαβαλλά – Γρύλλη, η Κυριακή Πετράτου – Μαργαρίτου και βέβαια αναφορά γίνεται και από τον Αναστάσιο Ναπλιώτη στο έργο του «Η μάχη και η απελευθέρωση της Νάξου». Πιθανώς και από άλλους Νάξιους συγγραφείς και ποιητές στους οποίους ζητάμε συγνώμη για τη μη αναφορά μας… Και κλείνουμε με τους στίχους που αφιέρωσε ο Ιωάννης Αντ. Χουζούρης, στο έργο του «Λαϊκή Ποίηση για τη Κόρωνο της Νάξου και την ιστορία της»…
Εκεί αναφέρει
«Ήταν παιδί ξεχωριστό, έξυπνο μορφωμένο
Υπάκουο, ευγενικό σ’ όλα χαριτωμένο
Σαν μαθητής ξεχώριζε για την επίδοσή του,
Το ήθος, την ευγένεια και την διαγωγή του
Μα και αντιστασιακός σ’ αυτή την ηλικία
Που’ γινε ολοκαύτωμα για την ελευθερία
Αποτελεί υπόδειγμα και παραδειγματίζει
Όποιο παιδί στο Λύκειο τη στήλη τα’ αντικρύζει.
Θα πρεπε όμως να στηθεί του Γιώργου ανδριάντας
Αφού στη μάχη έπεσε σαν ήρωας, σαν άντρας»
Από την Εφημερίδα “Κυκλαδική” φύλλο 14 Οκτωβρίου 2013 – οι φωτογραφίες είναι από το αρχείο του Ορεινού Αξιώτη
