Τα ευρήματα στη Στελίδα Νάξου από τους ερευνητές του Πανεπιστημίου McMaster – σε συνεργασία με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων αλλάζουν τα δεδομένα για το ανθρώπινο είδος
Γάλλοι ερευνητές ήταν οι πρώτοι αρχαιολόγοι που ανακάλυψαν τα πρώτα παράξενα πέτρινα ευρήματα το 1981. Η Νάξος, το μεγαλύτερο νησί στο σύμπλεγμα των Κυκλάδων, είναι πλούσια στα ευρήματα κλασσικού Κυκλαδικού πολιτισμού όπως συναντώνται στα μουσεία , απίθανες μαρμάρινες φιγούρες 5,000 ετών και υπέροχα διακοσμημένα αγγεία 3,000 ετών.
Πάραυτα, αυτές οι “πέτρες” έδειχναν κατά πολύ παλαιότερες.
Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή..
Τα πέτρινα εργαλεία που βρέθηκαν στο σημείο εκσκαφής δεν έχουν καμία ομοιότητα από όλων των ειδών τα εργαλεία που έχουν βρεθεί ποτέ σε άλλα προϊστορικά σημεία των Κυκλάδων
Οι αρχαιολόγοι πιστεύουν ότι οι πρώτοι άποικοι της περιοχής ήταν προϊστορικοί αγρότες οι οποίοι έφτασαν με πλοίο περίπου 9,000 έτη πριν. Μόνο αυτοί οι οποίοι έκαναν την μετάβαση από το κυνήγι στην οργανωμένη γεωργία – μια μεγάλη επανάσταση στην ιστορία του ανθρώπινου γένους που έδωσε ανάφλεξη στην μετέπειτα τεχνολογική και κοινωνική ανάπτυξη – θα μπορούσαν να είχαν διασχίσει τη θάλασσα.
Αλλά τα πέτρινα εργαλεία της Νάξου φαίνεται οι προκάτοχοι τους να ήταν Παλαιολιθικής Εποχής, πολύ πιο αρχαίοι, ίσως ούτε καν μέλη του είδους μας..
Από το 2013, ο καθηγητής Τριστάν Κάρτερ συντόνισε ένα καινούριο κύκλο ερευνών στη Νάξο πάντα υπό την επίβλεψη και συνεργασία με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων. Μαζί με την ομάδα του συγκέντρωσαν στοιχεία που συνθέτουν αδιάσειστες αποδείξεις ότι τα νησιά του Αιγαίου έχουν κατοικηθεί εδώ και 250.000 έτη ίσως και νωρίτερα. Εάν αυτές οι ημερομηνίες επιβεβαιωθούν, σημαίνει ότι οι πρώτοι άνθρωποι ήταν Νεάτερνταλ, ή οι προκάτοχοί τους Homo heidelbergensis ή ακόμη και Homo erectus
Είναι δυνατόν αυτοί οι άνθρωποι να ταξίδεψαν με πλοίο??
Τα ταξίδια δια θαλάσσης θεωρούνται ένδειξη «εκμοντερνισμένης συμπεριφοράς», όλες εκείνες οι δυνατότητες που μας ξεχωρίζουν από τα πρωτόγονα, πλέον εξαφανισθέν ξαδέρφια μας και τους πρώτους ανθρώπους. Το να περάσεις μια οποιαδήποτε μεγάλη θαλάσσια απόσταση προϋποθέτει την ύπαρξη εργαλείων και την απαραίτητη συνεργασία έτσι ώστε να φτιάξεις έστω μια σχεδία, την ναυτιλιακή γνώση να την οδηγείς και πάνω από όλα την φαντασία και τόλμη να αντιληφθείς ένα τέτοιου βεληνεκούς ταξίδι..
Άλλοι πιο σκεπτικιστές ερευνητές, επιμένουν ότι χρειάζονται πολύ καλύτερες αποδείξεις για να στοιχειοθετήσουμε τόσο περίπλοκή συμπεριφορά στους Νεάτερνταλ και άλλους πρωτόγονους – είναι σαν να ξαναγράφουμε την ιστορία της ανθρωπότητας από την αρχή…
“ Εάν τύποι σαν τον Erectus ηθελημένα, γνωρίζοντας τι κάνουν γύρω από το νερό 1.5 εκατομμύριο χρόνια πριν, αυτό θα σήμαινε μια καθολική στροφή στην κατανόηση μας για το πως αυτά τα πλάσματα σκέφτονταν κι έπρατταν»
Προσφάτως, πολλές από τις υποτιθέμενες έως τώρα γνωστές συμπεριφορές των πρωτόγονων έχουν αμφισβητηθεί. Αρχαιολόγοι έχουν ενδείξεις, εκ των οποίων πολλές κατακριτέες, ότι οι Νεάτερνταλ σμίλευαν σύμβολα σε σπηλιές, έφτιαχναν μουσικά όργανα και κοσμήματα, έθαβαν τους νεκρούς τους, ζωγράφιζαν τα σώματά τους – Όλα εκείνα που αποδίδονται στον μοντέρνο άνθρωπο.. Το ακόμη πιο εντυπωσιακό στην όλη ιστορία είναι ότι επιστήμονες βρήκαν ότι άνθρωποι με Ευρωπαϊκές ή Ασιατικές καταβολές κουβαλούν μια μικρή ποσότητα από DNA Νεάτερνταλ, η μεγαλύτερη ίσως απόδειξη από προϊστορική διασταύρωση ειδών.
« Έρευνες των τελευταίων ετών μας έχουν δείξει επανειλημμένως ότι όλοι αυτοί οι χαρακτήρες είναι πιο ικανοί , πιο περίπλοκοι από ότι νομίζαμε» είπε ο Κάρτερ «Που σημαίνει ότι ανεβάσαμε πολύ ψηλά τον πήχη»
Η Γαλλική ομάδα της Νάξου δεν ήταν η πρώτη που όταν ολοκλήρωσε κύκλο εργασιών στα νησιά Αιγαίου και της Μεσόγειου, έκανε αναφορά για ευρήματα παλαιότερα των Νεολιθικών, καθότι η εποχή που ξεκίνησε με την διάδοση της γεωργίας είναι πλέον γνωστή. Αλλά οι παλαιότερες αυτές ανακαλύψεις δεν ήταν συμπαγείς και δεν κατάφεραν να ευσταθήσουν.
Αργότερα, το 1988, οι αρχαιολόγοι ξεκίνησαν να εκσκάπτουν ένα κατεδαφισμένο πέτρινο καταφύγιο στην νότια ακτή της Κύπρου. Ανακάλυψαν περίπου 1,000 μικρολεπίδες και μικρά εργαλεία που συσχετίζονται με προ-νεολιθικούς ανθρώπους.
«Αρχικά, υπήρχε σκεπτικισμός», είπε ο Άλαν Σίμονς, ένας ανθρωπολόγος από το Πανεπιστήμιο της Νεβάδα του Λας Βέγκας. ¨Αλλά μόλις είχαμε τις ημερομηνίες από τον ραδιενεργό άνθρακα, το αποδεχτήκαμε»
Το πέτρινο καταφύγιο τοποθετεί την επάνδρωση της Κύπρου 12,000 χρόνια πριν – μόλις λίγες χιλιετίες, αλλά ήταν αρκετές να σπάσουν το Νεολιθικό φράγμα και να κατοχυρώσουν την παρουσία κυνηγών. Σήμερα, η απόσταση της ενδότερης Τουρκίας είναι περίπου 75 χιλιόμετρα. Τα επίπεδα θαλάσσης έχουν διαφοροποιηθεί και το πέρασμα στην Τουρκία ήταν συντομότερο αλλά η Κύπρος ήταν ανέκαθεν νησί.
Οι ανακαλύψεις στην Κύπρο αντέστρεψαν την ιδέα ότι οι κυνηγοί ήταν ανίκανοι να ταξιδέψουν σε νερό. Αλλά αυτό ακόμη αποδίδεται στο δικό μας είδος τους Homo Sapiens.
To 2008, μια Ελληνοαμερικανική ομάδα αρχαιολόγων ξεκίνησε έρευνες στην νοτιοδυτική ακτή της Κρήτης για προ-νεολιθικά ευρήματα. Βρήκαν πολλά από την ίδια εποχή με εκείνα της Κύπρου. Αλλά επίσης βρήκαν και ακατέργαστα τσεκούρια χειρός από κουάρτζ και μπαλτάδες που ήταν πολύ πιο αρχαία.
Η ομάδα ανακάλυψε αντικείμενα που βγήκαν από ένα υπόστρωμα εδάφους που χρονολογείται τουλάχιστον 130,000 χρόνια πριν, και τα ευρήματα έμοιαζαν σαν εκείνα των αρχαϊκών της ενδοχώρας – που χρονολογούνται τουλάχιστον 250,000 ετών.
«Αυτό έβαλε τη γάτα μέσα στα περιστέρια¨, είπε ο Κάρτερ. Όπως και η Κύπρος, η Κρήτη ήταν ανέκαθεν νησί.
Οι ανακαλύψεις της Κρήτης ακόμη τρέχουν, με τους σκεπτικιστές να επιμένουν ότι τα συμπεράσματα των ερευνητών έχουν φύγει πολύ μπροστά από αυτά που πραγματικά βρήκαν. Επειδή πολλά από τα εργαλεία βρέθηκαν στην επιφάνεια, από το να ήταν θαμμένα κάτω από στρώματα εδάφους που διευκολύνουν την σωστή χρονολόγηση, το καθιστά δύσκολο να χρονολογηθούν επακριβώς.
« Δεν μας είναι αρκετό. Πρέπει να βρουν καλύτερα κομμάτια, περισσότερα κομμάτια¨ είπε ο Άλμπερτ Άμερμαν, ένας εκ των αρχαιολόγων που δούλευαν στην Κύπρο.
Καλύτερα και περισσότερα ευρήματα είναι ακριβώς αυτό που ψάχνει η ομάδα του Τρίσταν Κάρτερ. Ακόμη και για αυτούς που μπορούν να οραματιστούν θαλασσοπόρους πρωτόγονους, χρειάζεται κάτι περισσότερο από ένα σημείο εκσκαφών για να αντιστρέψεις μια παγιωμένη θεωρεία ετών.
Πριν από δυο χρόνια, Ο Κάρτερ και ο συνυπεύθυνος του έργου Δημήτρης Αθανασόπουλος (Διευθυντής της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων) πήραν άδεια να κάνουν ανασκαφές στο πρώην Γαλλικό σημείο ανασκαφών, τη Στελίδα.
«Πάντα είχα μια κρυφή αίσθηση, όταν επισκεπτόμουν τη Στελίδα κατά τη διάρκεια του Διδακτορικού μου, πολλά φεγγάρια πίσω, ότι ίσως αυτό το σημείο ταιριάζει με τις νέες ανακαλύψεις»
Το σημείο έχει πολλές προκλήσεις. Οι ερευνητές θεωρούν ότι ήταν λατομείο, όπου οι άνθρωποι επι χιλιάδες χρόνια ερχόντουσαν να σμιλέψουν την πέτρα ξανά και ξανά.
«Είναι σαν να πηγαίνεις σε εργοστάσιο και να βλέπεις μόνο τα πράγματα που πετούσαν στα σκουπίδια» είπε ο Κάρτερ
Μετά από πολύχρονη έρευνα, η ομάδα του Κάρτερ βρήκε μεγάλο όγκο αντικειμένων, συμπεριλαμβανομένων ξεχωριστούς τύπους εργαλείων όπου στην κεντρική Ελλάδα είχαν συσχετιστεί με τους Νεάτερνταλ και τους Homo heidelbergensis και χρονολογούνται κάτι περισσότερο από 250,000 έτη.
Αλλά αυτό δεν είναι αρκετό να πείσει τους σκεπτικιστές: χρειάζονται αντικείμενα θαμμένα σε ξεκάθαρα οριοθετημένα στρώματα εδάφους για να γίνει ακριβής χρονολόγηση.
« Πολύς κόσμος μας λέει, « Μάλιστα! Έχετε αποδείξει ότι επρόκειτο για Νεάτερνταλ θαλασσοπόρους¨ είπε ο Κάρτερ. « Πάντα απαντούσαμε ότι πάνω από όλα, θα πρέπει να περιμένουμε έως ότου έχουμε αδιάσειστα επιστημονικά αποδεδειγμένες ημερομηνίες»
Ο Κάρτερ βασίζεται σε μια μέθοδο γνωστή ως οπτικά διεγειρόμενη φωταύγεια. Αντιθέτως με την ραδιοχρονολόγηση, η οπτικά διεγειρόμενη φωταύγεια δουλεύει σε εξαιρετικά παλαιά εναποθέματα εδάφους, αλλά η διαδικασία παίρνει μήνες. Πρώιμα εργαστηριακά αποτελέσματα χρονολογούν κάποια από τα αντικείμενα της Στελίδας στα 50,000 έτη πριν. Αλλά η ομάδα περιμένει ακόμη τα αποτελέσματα από τα κατώτερα στρώματα του σημείου εκσκαφών, εκείνα που ευρέθησαν τα προ- Νεάτερνταλ εργαλεία.
Η χρονολόγηση του εδάφους είναι σημαντική για να εκτιμηθούν τα επίπεδα της θάλασσας. Αντιθέτως με την Κρήτη και Κύπρο, η Νάξος δεν αποτελεί « αληθινό « νησί. Οι ενεργές τεκτονικές πλάκες του νησιού δεν βοηθούν : υπάρχει σοβαρή διαφωνία για το αν αυτή η Κυκλαδική μάζα γης ήταν συνδεδεμένη με την ενδοχώρα κατά καιρούς, επιτρέποντας στους πρωτόγονους να καταφτάσουν στη Νάξο με τα πόδια.
Άλλες ανακαλύψεις μισή υφήλιο μακριά από το Αιγαίο το κάνουν ακόμη πιο περίπλοκο. Το 2003, αρχαιολόγοι στο νησί της Ινδονησίας ονόματι Φλόρες βρήκαν κόκκαλα που ανήκουν σε ένα τύπου χόμπιτ ανθρωποειδές ύψους μόλις 4 πόδια κι επέζησε μόλις μέχρι 18,000 έτη πίσω, το Homo floresiensis. Στο ίδιο νησί ανακαλύφθηκαν αργότερα πέτρινα εργαλεία με χρονολόγηση 1.1 εκατομμύριο χρόνια πίσω!
Για κάποιους ερευνητές, αυτό αποτελεί ξεκάθαρη απόδειξη ότι οι απαρχές των θαλάσσιων ταξιδιών ξεκίνησαν πολύ πριν τον Homo Sapiens. Όμως άλλοι ισχυρίζονται ότι το νησί Φλόρες είναι μόλις μια ανάσα μακριά από την ενδοχώρα. Μερικές τυχαίες εξορμήσεις στην Ινδονησία και το Αιγαίο δεν αποτελούν απόδειξη για στοχευμένο, εμπεριστατωμένο ταξίδι δια θαλάσσης. Αυτό θα εξηγούσε για ποιο λόγο τα Παλαιολιθικά ευρήματα στο Αιγαίο είναι τόσο ελάχιστα: χιλιετίες από ανθρώπινο αποικισμό θα έπρεπε να είχαν αφήσει ένα πιο ανεξίτηλο σημάδι.
Υπάρχουν βέβαια κι εκείνοι που πιστεύουν ότι οι αρχαιολόγοι απλά δεν ψάχνουν εως τώρα.
Επειδή οι περισσότεροι επιστήμονες που δουλεύουν στην περιοχή είναι εξιδεικευμένοι στους πολιτισμούς που παρήγαν εκείνα τα ξεχωριστά φιλντισένια αγαλματίδια και αγγεία, «πολλοί αρχαιολόγοι δεν ήταν εκπαιδευμένοι να ψάχνουν κομμάτια από σπασμένες πέτρες, βασικά κυρίως διότι δεν ήταν τόσο συναρπαστικό¨ προσθέτει ο Άλαν Σίμονς.
Τα αντικείμενα μπορεί να μην δείχνουν τόσο συναρπαστικά, αλλά αυτό που υπονοούν είναι. Εάν οι αρχαϊκοί πρωτόγονοι μπορούσαν να φτάσουν τα νησιά του Αιγαίου με σκάφος, που αλλού θα μπορούσαμε να τους βρούμε?
«Πάντα κοιτούσαμε τη θάλασσα σαν ένα εμπόδιο», λέει ο Σίμονς. «Αλλά αυτό που κοιτάμε τώρα δεν ήταν εμπόδιο… ίσως ήταν η λεωφόρος…»
